KOAH (Kronik Tıkayıcı Akciğer Hastalığı) nefes yollarındaki enflamasyon (mikropsuz iltihap) nedeniyle gelişen bir hastalıktır.
En önemli risk faktörü sigara ve diğer tütün ürünleridir. Bunun dışında çevre kirliliği, biomas (tezek, odun gibi yakıt dumanı) maruziyeti, hareketsizlik ve genetik faktörler de KOAH gelişiminde etkilidir. Genellikle 40 yaşından sonra başlar ve ilerleyici olarak devam eder. Ülkemizde 40 yaş üstünde her beş kişiden biri KOAH hastasıdır.
Aldığımız nefes ana nefes borusundan, bronşlardan, bronşçuklardan ve daha küçük hava borularından geçtikten sonra “alveol” denilen odacıklara gelir (Resim-1). Burada kalpten gelen kan ile almış olduğumuz hava karşılaşır, oksijen kana geçirilirken, kandaki karbondioksit alveole bırakılır. Oksijenlenmiş olan kan tekrar kalbe döner ve tüm vücuda dağıtılır. Karbondioksitli hava ise nefes yolundan verdiğimiz hava ile dışarı atılır.
Nefes Yolları ve Alveol
Yetişkin bir insanda 200-600 milyon alveol bulunur (genetik faktörler, cinsiyet, doğum haftası, doğum ağırlığı, ırk gibi faktörlere göre sayı değişebilmektedir). Alveol gelişimi 6 yaşa kadar sürer sonra sayı sabit kalır, hacmi ise göğüs kafesi büyüyene kadar artar).
KOAH’ın başlıca iki formu mevcuttur.
Amfizem
Kronik Bronşit
- Amfizem Alveollerde hasar gelişir. Esneme kabiliyetleri giderek azalır, içeri giren hava dışarı çıkamaz, alveol giderek genişler ve şiş kalır. Bazen alveoller yırtılır ve hava kesecikleri oluşur.
- Kronik Bronşit Küçük havayolları enflamasyon (mikropsuz iltihap) nedeniyle şişer. Balgam miktarında artış olur. Hava kanalları balgamla ve gelişen iltihap nedeniyle şiş olduğundan havanın geçişi zorlaşır.
Amfizemli hastaların en sık şikayeti “nefesim çıkmıyor”, Kronik bronşitli hastaların ise “bitmeyen balgam”dır.
Hastaların ortak bulgusu öksürük ve balgam miktar ve balgam karekterindeki artıştır. Bu bulgular çoğu kez sigaraya bağlanıldığından doktor başvurusu gecikir. Başvuru gecikmesindeki diğer bir neden ise nefeslerinin başlangıçta “idare eder” vaziyette olmasıdır. Birçok hasta sigarayı bırakmak istemez ve doktora gittiğinde “sigarayı bırakman gerekir” sözünü duymaktan çekinirler. Oysa hastalık başlangıç aşamasında saptanabilirse, ilerlemesi durdurulabilir.
KOAH tedavisinde kullanılan tedavi seçenekleri;
- Sigaranın bırakılması
- Solunum ve yürüme egzersizleri
- Nefes açıcı ilaçlar
- Oksijen tedavisi
- Bronkoskopik valf uygulaması
- Bronkoskopik sarmal uygulaması
- Bronkoskopik balon dilatasyon
- Bronkoskopik biyolojik/sentetik madde uygulanması
- Bronkoskopik termal buhar ablasyonu
- Volüm küçültücü cerrahi (ölü hava keseciklerinin bulunduğu alanın ameliyatla çıkarılması)
- Akciğer nakli
Tedavi şekli hastalığın tipine ve şiddetine göre değişmektedir. İlk ve en önemli tedavisi ise sigaranın bırakılmasıdır. KOAH ile genellikle göğüs hastalıkları uzmanları ilgilenmektedir. Göğüs cerrahları tedavi bronkoskopik tedavi seçenekleri ve operasyon gerektiğinde görev almaktadır.
Valfler; havayollarına yerleştirilen, akciğere doğru havanın girişini önleyen ancak akciğerdeki fazla havanın dışarıya çıkmasına müsaade eden tıkaçlardır.
Sarmallar; Valflerle aynı amaçla, amfizemli alanlara yerleştirilen şekil hafızalı tellerdir. Akciğerin esneme kabiliyetini artırırlar.
Bronkoskopik balon dilatasyon; Kronik bronşit formunda kullanılabilir. Balgamla ve iltihap nedeniyle şiş olan hava kanalları, balon yardımı ile genişletilir. Böylelikle havanın giriş çıkışı kolaylaşır. Basıncı ve frekansı ayarlanabilen bir balon yardımı ile bronşun üzerini örten ve sürekli balgam üreten kalınlaşmış ölü tabaka sıyrılır.
Bronkoskopik termal buhar ablasyonu ve biyolojik madde uygulaması;
Valf ve sarmal yöntemlerinin her ikisine de uygun olmayan hastalarda kullanılabilir. Ölü hava boşluklarının bulunduğu bölgelere uygulanır ve bu alanlara havanın girmesi önlenmiş olur. Böylelikle nispeten sağlam alanların fonksiyonu artar.
Volüm Küçültücü Cerrahi;
Özellikle akciğerlerin üst kısımlarında ölü hava keseleri bulunan ve efor ile solunum sıkıntısı artan hastalarda tercih edilebilir. Genellikle kapalı bir ameliyat yöntemi ile (videotorakoskopik ya da robotik) ölü hava keseciklerinin bulunduğu alan çıkarılır.
Akciğer Nakli
Tüm dünyada akciğer naklinin en sık endikasyonu KOAH’dır. İlk iki taraflı akciğer nakli 1986 yılında KOAH’lı bir hastaya yapılmıştır. Diğer tüm tedavi seçeneklerinin faydalı olmadığı/olmayacağı düşünülen hastalarda son tedavi seçeneğidir.
Bu yöntemlerin tamamı genel anestezi altında ameliyathanede uygulanır. Hangi hastaya hangi işlemin uygulanacağının belirlenmesi için, fizik muayene, klinik durum, ek hastalıklar, solunum fonksiyon testleri, bilgisayarlı tomografi, yürüme ve egzersiz testleri, sintigrafik yöntemler gereklidir. Uygun hastalarda bu yöntemler iyi sonuçlar vermektedir.